Doanh nghiệp gia đình đóng vai trò là động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng. Tuy nhiên, theo thời gian họ dần bước vào một mê cung phức tạp chứa nhiều nguy cơ tiềm ẩn.

Nhà tài phiệt Hồng Kông Li Ka-shing lắng nghe con trai ông, Victor Li Tzar-kuoi trong một cuộc họp báo ở Hồng Kông vào ngày 9/1/2015. Ảnh: Philippe Lopez / AFP

Các công ty gia đình tận hưởng nhiều lợi thế và đặc biệt là ở châu Á, đóng vai trò là động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng.

Tuy nhiên, theo thời gian họ dần bước vào một mê cung phức tạp khiến họ vướng nhiều nguy cơ tiềm ẩn.

Chẳng hạn, một số doanh nghiệp phát triển nhanh chóng mà không có tài năng quản lý có sẵn bên trong gia đình, có nghĩa là doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội quý giá. Trong các trường hợp khác, số lượng thành viên gia đình phát triển theo khả năng của doanh nghiệp để phù hợp với sở thích đa dạng của họ và họ rơi vào xung đột.

Làm thế nào để chủ sở hữu biết những thách thức để giải quyết? Dưới đây là cách quản lý 4 loại hình doanh nghiệp gia đình hiệu quả:

1. Kinh doanh đơn giản, gia đình đơn giản

Một phòng ngủ ở Ryokan. Ảnh: Leisa Tyler

Được thành lập năm 718, khách sạn Hoshi Ryokan của Nhật Bản ở miền trung Nhật Bản, là một trong những công ty gia đình lâu đời nhất trên thế giới. Được điều hành bởi cùng một gia đình trong 46 thế hệ, nó vẫn khá đơn giản bằng cách tập trung vào một khách sạn duy nhất, đồng thời truyền quyền lãnh đạo và quyền sở hữu cho con trai cả.

Trong mô hình này vai trò của người thừa kế là rõ ràng và không bị thách thức, anh chị em không tham gia, cam kết và di sản của gia đình đóng góp vào sự thành công của công ty.

Mô hình này đã làm việc tốt, giữ cho doanh nghiệp trong gia đình trong 1.300 năm, nhưng nó dễ bị tổn hại vì nó đặt tất cả các cược vào một ứng cử viên.

Các doanh nghiệp như thế này khá tập trung, với cấu trúc gia đình tập trung. Chỉ với một vài thành viên gia đình tham gia, họ không cần hệ thống quản trị phức tạp cho cả doanh nghiệp lẫn gia đình. Các doanh nghiệp không phải là rất đa dạng hoặc phức tạp và có thể được hưởng lợi từ quản lý tập trung và tính linh hoạt.

2. Kinh doanh đơn giản, gia đình phức tạp

Nhóm tài sản Singapore do gia đình quản lý Hiap Hoe là một ví dụ về cách mọi thứ có thể trở nên quá lộn xộn mà không có quy tắc thích hợp.

Chủ tịch của công ty, Teo Guan Seng, đã giữ ba gia đình cùng một lúc và cố gắng đạt được sự gắn kết bằng cách cho phép mọi người chia sẻ sự giàu có trong kinh doanh của mình. Tuy nhiên, các cuộc cãi vã gia đình, ly hôn, và những đứa trẻ thù hận buộc ông phải từ chức và tháo dỡ công ty cổ phần niêm yết công khai.

Các doanh nghiệp thuộc loại này tương đối đơn giản, nhưng nhiều thành viên gia đình tham gia vào việc quản lý hoặc sở hữu hoặc cả hai. Một số thành viên trong gia đình có thể cảm thấy được hưởng quyền lợi mà không góp phần tương ứng.

Hiến pháp gia đình nêu rõ các giá trị và kỳ vọng về cách gia đình sở hữu, quản lý và liên quan đến doanh nghiệp, sẽ hữu ích cho các công ty này, cùng với một hội đồng gia đình.

3. Kinh doanh phức tạp, gia đình đơn giản

Nhiều công ty từ Trung Quốc, nơi mà các chủ sở hữu thường có gia đình nhỏ và thị trường lớn để tham gia, thuộc loại này.

Ví dụ, Tập đoàn Wahaha, thành lập vào năm 1987 với tư cách là một công ty nước giải khát, đã đa dạng hóa thành một công ty đa quốc gia thành công và hiện đang hoạt động trong các loại thực phẩm đóng gói, thực phẩm chức năng và quần áo trẻ em. Chủ tịch 73 tuổi, Zong Qinghou, đã bổ nhiệm cô con gái duy nhất của mình, Kelly Zong làm giám đốc điều hành của nhóm. Trong tương lai, cô sẽ tập trung vào việc thúc đẩy kiểm soát thích hợp trong kinh doanh và thu hút những tài năng phi gia đình xuất sắc.

Kelly Zong, người đứng đầu kinh doanh quốc tế tại Hangzhou Wahaha Group Co. và con gái của tỷ phú Zong Qinghou. Ảnh: Nelson Ching / Bloomberg

Trong những trường hợp như Wahaha, trong khi gia đình tương đối đơn giản, doanh nghiệp đã thành công và đòi hỏi tài năng quản lý tinh vi để điều hành nó. Với ít thành viên gia đình tham gia, điều quan trọng là phải chuyên nghiệp hóa doanh nghiệp để hạn chế sự phụ thuộc vào tài năng gia đình khan hiếm.

Các hệ thống quản trị doanh nghiệp và quản trị doanh nghiệp trưởng thành có giá trị là một yêu cầu tối thiểu.

4. Kinh doanh phức tạp, gia đình phức tạp

Tập đoàn Hyundai của Hàn Quốc là một ví dụ điển hình về một nhóm kinh doanh sắc màu rực rỡ và một gia đình nhiều mặt. Được Juyoung Jeong thành lập vào năm 1947, nhóm này đã chia tay một cách không chính thức giữa những người con trai và anh em sau khi anh ta đột ngột sụp đổ vào năm 2001. Tuy nhiên, các công ty Hyundai đã liên kết với nhau trong một mô hình cổ phần phức tạp.

Với ba thế hệ trong kinh doanh gia đình, bao gồm một số hậu duệ đã chết thay thế bởi góa phụ của họ, gia đình ít phổ biến nhất hiện nay.

Quản lý các doanh nghiệp mà cả doanh nghiệp lẫn gia đình đều phức tạp đòi hỏi đầu tư đáng kể vào các hệ thống quản trị. Cần tập trung liên tục liên quan đến thế hệ mới của gia đình, chải chuốt tinh thần kinh doanh và tài năng quản lý, cũng như liên kết gia đình là bắt buộc.

Doanh nghiệp cũng sẽ cần các hệ thống quản trị trưởng thành, đặt ra kỳ vọng rõ ràng cho lãnh đạo doanh nghiệp và các chương trình phát triển để kích thích tài năng lãnh đạo.

Giải quyết thử thách

Tranh chấp gia đình minh chứng sâu sắc về tầm quan trọng của việc quản lý về sự phức tạp, bằng cách giảm bớt nó hoặc bằng cách quản lý nó một cách hiệu quả.

Bước đầu tiên là chẩn đoán: xác định và nhận thức được sự phức tạp phải đối mặt.

Nếu tính phức tạp ở bản chất kinh doanh, nó đòi hỏi phải nâng cấp quản trị doanh nghiệp, thu hút tài năng quản lý cấp cao nhất, và có kiểm tra và cân bằng tại chỗ. Một lựa chọn khác là giảm độ phức tạp bằng cách định kỳ tinh giản doanh nghiệp và thoái vốn các công ty không phải là công ty cốt lõi.

Nếu đó là bản chất của gia đình, điều quan trọng là phải đặt các cơ chế quản trị gia đình tại chỗ, bao gồm hiến pháp gia đình, bảng gia đình và có lẽ là văn phòng gia đình.

Nếu sự phức tạp xảy ra trong cả gia đình và doanh nghiệp, gia đình nên đầu tư nghiêm túc vào tương lai của họ thông qua quản trị tốt và một hội đồng quản lý mạnh mẽ.

Các nhà lãnh đạo gia đình có thể cần tham gia của các chuyên gia để đưa ra cả hai hệ thống quản trị doanh nghiệp và gia đình để quản lý rủi ro và tận hưởng nền tảng bền vững hơn cho sự thành công trong tương lai.

Hà My (Nhà Đầu tư)